Vì sao bạn bỏ cuộc và trở thành loser?

Trong cuộc sống, có những việc mang lại cho chúng ta sự hài lòng tức thì và sự hài lòng KHÔNG tức thì nghĩa là có độ trễ. Những việc mang lại hài lòng tức thì là khi chúng ta có lợi ích từ hoạt động đó rất nhanh chóng sau khi thực hiện. Ví dụ, nếu bạn đăng bài trên Instagram, trong vòng vài phút bạn sẽ bắt đầu nhận được lượt thích, đó là sự công nhận về mặt xã hội và kích thích dopamine (hóc môn tạo động lực có thể gây nghiện nếu lạm dụng) tiết ra trong não, khiến bạn cảm thấy phê.

Bạn nhận được lợi ích rất nhanh chóng sau khi bạn thực hiện hoạt động đó. Ví dụ khác có thể là ăn bánh pizza và xem phim khiêu dâm và những thứ tương tự. Còn sự hài lòng có độ trễ thì khác, bạn làm một việc và phải đợi một thời gian mới nhận được toàn bộ lợi ích từ việc đó. Ví dụ, nếu bạn đọc một quyển sách hôm nay, bạn sẽ không nhận vào cuộc sống. Ví dụ khác là thiền định, học các kỹ năng mới, tập thể dục hoặc ăn uống lành mạnh. Nói chung, hài lòng tức thì mang lại cảm giác sung sướng ngay lúc đó, bạn nhận được dopamine trong não và bạn cảm thấy phấn chấn. Tuy nhiên, ngay sau đó, sau khoảng mười phút, bạn hầu như không thể nhớ rằng trước đó bạn cảm thấy phấn chấn. Nếu bạn đăng một số ảnh lên Instagram, cảm giác hưng phấn ban đầu sẽ nhanh chóng biến mất. Nếu bạn ăn một cái bánh burger, bạn có thể thấy ngon miệng trong lúc ăn nhưng cảm giác thích thú đó không kéo dài cả tuần. Sự hài lòng tức thì đến nhanh và đi cũng nhanh.

Ngược lại, hài lòng có độ trễ thường mang lại cảm giác không thoải mái ngay lúc đó. Ăn salad không sướng như ăn một cái burger, vì salad nhạt nhẽo hơn. Thường thì đay là những việc nhiều người ngại làm, ví dụ họ ngại đọc một quyển sách hơn so với xem video trên YouTube. Điều này thể hiện trong biểu đồ sau. Khi hài lòng tức thì, cảm xúc của bạn đi lên và đạt đỉnh và sau đó nó tụt trở lại mức ban đầu. Nếu bạn chấp nhận hài lòng có độ trễ, thì cảm xúc lúc đầu là không thoải mái và ngần ngại mà chúng ta gọi là tụt “mút” (mood) sau đó tăng lại mức bình thường.

Điều thú vị ở đây là bây giờ chúng ta sẽ thêm yếu tố thời gian vào đồ thị. Nói chung, hài lòng tức thì thường mang lại cảm giác vui trong thời gian ngắn, nhưng se chuyển sang hướng tiêu cực trong tương lai. Ăn một cái bánh burger mang lại cảm giác sướng miện, nhưng bạn biết rằng về lâu dài thì không tốt cho sức khỏe của bạn. Ăn trái cấm, lừa dối (ăn vụng) người yêu hoặc vợ/chồng có thể mang lại cảm giác kích thích trong một lúc, nhưng bạn biết rằng về lâu dài bạn sẽ gánh hậu quả.

Trái lại, sự hài lòng có độ trễ nói chung mang lại nhiều lợi ích. Nếu bạn đọc một quyển sách, lúc đọc bạn thấy tẻ nhạt, nhưng lợi ích của việc đó về lâu dài là vô cùng to lớn. Nếu bạn học một kỹ năng mới, bạn thấy khó lúc học, nhưng sau một thời gian, lợi ích mà bạn nhận được là vô cùng lớn. Vì vậy, bây giờ chúng ta có một mối tương quan giữa sự hài lòng tức thì và hậu quả trong tương lai và hài lòng có độ trễ và lợi ích trong tương lai. Nếu muốn chứng minh điều này một cách khoa học, bạn chỉ cần tìm kiếm thí nghiệm bánh kem (marshmallow) trên Google. Thí nghiệm đó đã chứng minh rằng những người có khả năng chấp nhận sự hài lòng có độ trễ thường thành công hơn trong cuộc sống, về mặt tài chính, hạnh phúc và có các mối quan hệ tốt.

Vì vậy, bây giờ chúng ta có một biểu đồ như sau.

Biểu đồ cho thấy với hài lòng tức thì, ta có cảm giác tốt lúc đầu, sau đó trở lại bình thường. Nhưng trong tương lai, mức độ hài lòng là âm trong khi đó sự hài lòng có độ trễ mang lại cảm giác buồn chán lúc đầu, rồi tăng trở lại mức bình thường và qua thời gian dài, sự hài lòng là dương. Còn thú vị hơn khi chúng ta tính đến yếu tố thói quen. Khi bạn đăng bài trên Instagram, bạn nhận sự kích thích từ dopamine. Điều đó tạo ra một vòng lặp trong não kết nối việc đăng bài trên Instagram và cảm giác thích thú. Điều này có nghĩa là khi bạn đăng bài trên Instagram, bạn đang tạo ra một thói quen, khiến bạn muốn đăng bài trên Instagram một lần nữa, có nghĩa bạn hình thành thói quen dựa vào sự hài lòng tức thì. Và điều tệ hại hơn là bạn không chỉ dựa vào thói quen hài lòng tức thì qua Instagram. Khi bạn bắt đầu tìm kiếm hài lòng tức thì trong một lĩnh vực của cuộc sống, nó lan ra tất cả các lĩnh vực khác.

Điều này có nghĩa bạn sẽ bắt đầu trở nên nóng vội, khả năng tập trung sự chú ý của bạn sẽ giảm đi, bạn sẽ thay người yêu nhanh hơn. Tất cả những điều này sẽ xảy ra khi bạn bắt đầu tìm kiếm hài lòng tức thì trong một lĩnh vực của cuộc sống. Bạn trở thành một con chuột bị nghiện dopamine, sống và hành động dựa vào hài lòng tức thì và dopamine trong tất cả các lĩnh vực của cuộc sống. Nó làm giảm khả năng của bạn thực hiện việc hài lòng có độ trễ. Ngược lại, nếu bạn ra ngoài chạy bộ, bạn đang tạo ra thói quen chạy bộ, vì vậy bạn có khả năng sẽ chạy nhiều hơn trong tương lai. Bạn cũng đang tạo ra thói quen thực hiện hài lòng có độ trễ, điều này sẽ mang lại lợi ích vào tất cả các lĩnh vực khác của cuộc sống.

Vì vậy, bây giờ chúng ta có một biểu đồ có dạng như sau. Như bạn có thể thấy, khi bạn thực hiện một việc hài lòng tức thì, bạn càng có khả năng thực hiện các việc hài lòng tức thì khác, điều này sẽ làm cảm giác tiêu cực tăng lên. Trong khi đó nếu thực hiện các hoạt động hài lòng có độ trễ, bạn càng có khả năng thực hiện nhiều việc hài lòng trì có độ trễ. Điều này sẽ làm tăng sự cảm giác tích cực.

Câu chuyện trở nên càng hấp dẫn hơn khi chúng ta xem xét hiệu ứng domino. Trong cuộc sống, hầu hết mọi người đưa ra quyết định dựa trên hậu quả bậc 1 của nó, có nghĩa là nếu tôi thực hiện một việc gì đó, hậu quả trực tiếp của việc đó là gì. Ví dụ, nếu tôi mua một chiếc TV trả góp, thì hậu quả bậc 1 là tôi sẽ phải trả $50 mỗi tháng trong một khoảng thời gian nhất định. Điều đó không quan trọng lắm, nhưng khi bạn xem xét các hậu quả bậc 2, bậc 3 và bậc 4, có nghĩa là chuỗi phản ứng từ sự kiện ban đầu đó, quyết định đơn lẻ đó trở thành một quyết định quan trọng.

Ví dụ, nếu bạn không trả tiền cho khoản thanh toán của bạn trong tháng đó, điểm tín dụng của bạn sẽ giảm, bạn sẽ phải trả nhiều lãi suất hơn, bạn sẽ phải trả cho ngân hàng nhiều hơn rất nhiều. Không chỉ bạn sẽ phải trả nhiều hơn so với giá trị thực sự của TV qua thời gian dài, việc có một chiếc TV trong nhà của bạn cũng đem lại tác động tiêu cực vào môi trường của bạn, tạo điều kiện cho hàng nghìn giờ lãng phí, xa rời các hoạt động mà bạn muốn làm. Vì vậy, khi bạn xem xét một chiếc TV, không chỉ đơn giản là một cái gì đó trong phòng bạn có thể xem, không chỉ là các kế hoạch trả góp mà bạn phải tuân theo, bạn bắt đầu nhận ra tác động tiêu cực thực sự của việc mua TV trả góp.

Nhưng hầu hết mọi người không suy nghĩ xa như vậy. Ví dụ theo hướng ngược lại, nếu bạn ra ngoài chạy bộ hôm nay, thì trong suốt cả ngày, bạn có thể có tâm trạng sáng sủa hơn, điều này sẽ giúp mối quan hệ của bạn vì bạn sẽ ít có thái độ phản ứng tiêu cực. Điều này sẽ giúp công việc kinh doanh hoặc công việc của bạn vì bạn sẽ thực hiện công việc tốt hơn và vì nó giúp mối quan hệ của bạn, bạn sẽ hạnh phúc hơn khi bạn về nhà, điều này có nghĩa bạn có thể thư giãn nhiều hơn, điều này có nghĩa bạn sẽ làm tốt hơn trong công việc vào ngày hôm sau, bạn sẽ được thăng chức và cứ như thế.

Vì vậy, khi bạn kết nối các hậu quả bậc 2, bậc 3 và bậc 4 của một hoạt động đơn lẻ, bạn bắt đầu nhận ra hậu quả tàn phá của hoạt động đó. Nếu nó là một hoạt động tốt, bạn sẽ nhận được nhiều điều tốt hơn từ hoạt động đó trong tương lai và nếu nó là một hoạt động xấu, bạn sẽ nhận được nhiều điều xấu từ hoạt động đơn lẻ đó.

Vì vậy, bây giờ chúng ta có một biểu đồ có dạng như sau. Khi bạn chọn sự hài lòng tức thì, sự kết hợp của các kết quả tiêu cực từ hậu quả sẽ ngày càng trở nên tồi tệ hơn vì thói quen và hiệu ứng domino. Nếu bạn chọn các hoạt động hài lòng có độ trễ, thì lợi ích tích cực ròng từ việc đó sẽ tăng lên theo thời gian dài vì hiệu ứng domino và thói quen. Vì vậy, khi đối diện với những quyết định khác nhau, thay vì chỉ xem xét hậu quả bậc 1, hãy xem xét tác động tiếp theo hoặc hiệu ứng domino sẽ xuất phát từ việc thực hiện những việc đó.

Thật khó để tự động viên bản thân đến phòng tập thể dục khi bạn chỉ xem xét hậu quả bậc 1, đó là tôi sẽ khỏe hơn một chút nhưng tôi sẽ khó nhận ra điều đó. Vì vậy đến phòng tập thể dục đều đặn không phải là việc dễ làm. Tuy nhiên nếu nhớ rằng nếu đến phòng tập thể dục bây giờ, bạn đang tạo ra thói quen đến phòng tập thể dục trong tương lai. Bạn cũng có sẽ tâm trạng tốt hơn, cảm thấy mạnh mẽ hơn, tự tin hơn. Việc bạn đã làm một việc khó sẽ làm mạnh thêm ý chí và học hỏi tất cả các hậu quả bậc 2 và bậc 3 và bậc 4, giúp bạn nhận ra tầm quan trọng của việc có thói quen tốt.

Vì vậy, có thể tóm tắt hài lòng tức thì như niềm vui ngắn hạn, hời hợt và về lâu dài sẽ chuyển sang hướng tiêu cực. Còn sự hài lòng có độ trễ giống như hi sinh niềm vui hời hợt trong ngắn hạn cho sự thỏa mãn lâu dài. Đây là lý do tại sao những người giàu thường chọn sự hài lòng có độ trễ hàng ngày và những người nghèo thường theo đuổi sự hài lòng tức thì hàng ngày.

Nhưng tôi không chỉ nói về giàu có trong khía cạnh về tài chính, nếu bạn quay lại thí nghiệm bánh kem, bạn sẽ thấy rằng bạn càng thực hành hài lòng có độ trễ nhiều, bạn sẽ càng hạnh phúc hơn, mối quan hệ của bạn sẽ tốt hơn, bạn sẽ hài lòng với công việc của bạn và tất cả những điều khác. Bạn sẽ tốt hơn trong tất cả các khía cạnh của cuộc sống nếu bạn thực hành hài lòng có độ trễ. Vì vậy, khi bạn có 35,000 quyết định mỗi ngày, bạn có thể sử dụng mối tương quan giữa niềm vui tức thì và hậu quả tiêu cực trong tương lai và sự chán chường tức thì nhưng tích cực trong tương lai để giúp bạn ra quyết định tốt nhất.

Điều này không có nghĩa là tất cả mọi thứ mang lại niềm vui tức thì đều tiêu cực trong tương lai và tất cả những thứ gây chán tức thì đều tích cực trong tương lai, hoàn toàn không phải vậy. Nhưng nói chung, tôi sẽ thích hơn chơi Xbox cùng bạn bè để thỏa mãn tức thì hơn là làm video YouTube. Khi nhận ra quyết định nào là quyết định tốt nhất cho bạn, bạn có thể sử dụng động lực đó để thúc đẩy bạn thực hiện quyết định đúng đắn. \

Vì vậy, khi vào phòng tập thể dục, đừng chỉ nghĩ về hậu quả bậc 1, hãy nghĩ về hàng nghìn lợi ích bạn sẽ nhận được khi bạn tập thể dục. Và nếu bạn tập trung vào tương lai dài hạn và cân đối với niềm vui ngắn hạn, thì thế giới sẽ là sân chơi của bạn. Bạn sẽ cảm thấy hạnh phúc hơn, bạn sẽ có thể thành công trong bất kỳ điều gì bạn muốn làm. Tôi thực sự tin vào những điều này, tôi tin rằng đây là một quy luật cơ bản của vũ trụ, đó là cách thế giới hoạt động. Nếu bạn có thể thực hành sự hài lòng có độ trễ và tập trung vào cải thiện cuộc sống của bạn trong tương lai thay vì tập trung chỉ vào niềm vui ngắn hạn, hài lòng tức giống như một con chuột (trong phòng thí nghiệm) nghiện dopamine, tôi thực sự tin rằng thế giới sẽ là sân chơi của bạn trong tương lai.

Theo: Andrew Kirby