AI: THẤT NGHIỆP HAY GIẢI PHÓNG?

August 24, 2023 Hoàng Dũng AI

Chia sẻ

ChatGPT thay thế lao động là một việc tốt.

Đây là lần đầu tiên, tất cả các ngành nghề thị trường lao động đều sợ mất việc do công nghệ mới, chứ không chỉ một số nhỏ những “luddites” (thợ dệt thủ công thế kỷ 19 đập phá máy dệt). Tin tốt là điều này mang lại cơ hội cho nhân loại có cái nhìn mới về cuộc sống hàng ngày nơi cuộc vật lộn mưu sinh sẽ đi vào sách giáo khoa lịch sử. Chìa khóa của cuộc cách mạng là có chính sách đúng đắn: tất cả mọi người phải được hưởng thành quả của công nghệ mới này nhưng không nhất thiết phải đều như nhau.

Ở châu Âu thời trung cổ, khoảng 90% dân số đã làm việc trong nông nghiệp. Đây là những công việc cơ cực: giờ làm việc dài, ốm đau không có ngày nghỉ, dễ bị thương tích khi làm việc và công việc nhàm chán. Điều duy nhất có giá trị là làm việc ngoài trời – nếu thời tiết đẹp. Tuy vậy, làm việc trên cánh đồng cả ngày vẫn chưa đủ để hết đói, vì luôn rình rập nguy cơ mất mùa và địa chủ bóc lột.

Ngày nay, nhờ tiến bộ công nghệ đầy ấn tượng, ngành nông nghiệp châu Âu chỉ chiếm dưới 5% lực lượng lao động, mà vẫn tạo ra đủ thực phẩm cho mọi người. Con cháu của những người nông dân khốn khổ làm việc như trâu ngựa sớm khuya rên cách đồng bây giờ có các công việc tuyệt vời – nói một cách so sánh – về mức lương hoặc chất lượng công việc. Mặc dù tình trạng đói nghèo vẫn tồn tại ngày nay, ở thế kỷ 21 một người có thu nhập trung bình có thể có một cuộc sống tốt hơn nhiều so với một quý tộc thời trung cổ, chứ chưa nói đến một nông dân bình thường.

Mục đích của câu chuyện lịch sử này là mất việc làm do tiến bộ công nghệ có thể là một điều tuyệt vời nếu thỏa mãn hai điều kiện sau đây. Thứ nhất, công nghệ phải nâng cao năng suất lao động, có nghĩa là chúng ta có thể sản xuất nhiều hàng hóa và dịch vụ để tiêu thụ. Thứ hai, hầu hết mọi người đều được hưởng lợi hơn so với hệ thống cũ.

Trong trường hợp của ChatGPT, tất cả mọi người đều đang đối mặt với nguy cơ bị thay thế: bác sĩ, luật sư, nhà tư vấn quản lý, lập trình viên, nhà khoa học dữ liệu… Chúng ta có thể chứng kiến một cuộc chuyển dịch đáng kinh ngạc như cuộc cách mạng nông nghiệp diễn ra từ từ trong suốt năm thế kỷ qua, trong đó chỉ một phần nhỏ các công việc hiện nay sẽ còn được duy trì trong tương lai.

Vấn đề quan trọng là sự phát triển này sẽ cải thiện năng suất một cách triệt để: khi một công ty sa thải nhân viên bán hàng hoặc giám đốc tiếp thị vì ChatGPT có khả năng làm việc này tốt, điều này có nghĩa là kết quả như trước nhưng chi phí thấp hơn (điện năng cho máy tính, và không cần lao động của con người). Đó thực sự là điều tốt.

Bạn có thể tự hỏi hai câu hỏi: những người này sẽ kiếm sống như thế nào? Và ngay cả khi họ có được tiền trợ cấp từ chính phủ, họ sẽ tìm thấy ý nghĩa cuộc sống như thế nào nếu không có việc làm? Đối với câu hỏi đầu tiên, đây là một vấn đề chính trị cần giải quyết. May mắn thay, điều này không quá khó: các câu hỏi chính trị khó giải quyết nhất là những câu hỏi liên quan đến việc chia một chiếc bánh bị thu nhỏ, và tìm ra ai sẽ phải chấp nhận thua thiệt.

Việc đưa ra các quy tắc đảm bảo mọi người được hưởng lợi từ một chiếc bánh lớn hơn là hoàn toàn khả thi, nếu chúng ta có thể có một cuộc đối thoại xã hội hợp lý. Điều đó có nghĩa là hai nhóm người sau đây phải được canh chừng. Đầu tiên, những kẻ ích kỷ tham lam vô độ muốn giành lấy tất cả lợi ích của trí tuệ nhân tạo và loại bỏ những người khác trong một cuộc thanh lọc kiểu Darwin xã hội trên quy mô lớn. Những người này phải học cách chấp nhận rằng mọi người đều xứng đáng được sống một cuộc sống có phẩm giá.

Thứ hai, những người theo chủ nghĩa bình đẳng cực đoan muốn thiêu hủy toàn bộ hệ thống thay vì để sót một vài người giàu, ngay cả khi tất cả mọi người khác vẫn có cuộc sống tốt hơn trước đây. Chúng ta phải đủ trưởng thành để kiểm soát cảm giác ghen tị bản năng của mình.

Tuy nhiên, một hệ thống chính sách tái phân phối thu nhập có thể không đủ để đảm bảo sự hài hòa xã hội nếu chúng ta không thể tìm được việc làm cho 95% người bị ChatGPT thay thế, khi họ bị buộc phải chịu đựng sự nhục nhã do mãi mãi sống dựa vào trợ cấp chính phủ. Có hai cách để đối phó với mối đe dọa này.

Thứ nhất là chúng ta có thể tìm được việc làm cho họ, giống như chúng ta đã làm với tất cả những nông nô làm như trâu ngựa trong các trang trại thế kỷ 13. Nhiều công nghệ tiết kiệm sức lao động trong quá khứ đã tạo ra các công việc mới: máy rút tiền tự động biến nhân viên ngân hàng thành nhà tư vấn tài chính, và viễn thông biến người làm nghề mõ thành kỹ thuật viên điện thoại.

Nếu ChatGPT hoàn toàn triệt tiêu nhu cầu tuyển lao động, chúng ta có thể lựa chọn con đường thứ hai, đó là học cách tìm được ý nghĩa trong cuộc sống mà không cần phải có việc làm. Nhu cầu bẩm sinh của con người là lao động, nhưng chúng ta có thật sự cần phải làm điều hầu hết chúng ta chán ghét đó là làm việc tám giờ mỗi ngày? Với một thu nhập tối thiểu được đảm bảo, chúng ta có thể tự do theo đuổi đam mê, sáng tạo nghệ thuật, giao tiếp, cầu nguyện, đọc sách, và nhiều hơn nữa. Chúng ta có thể dành thời gian nhiều cho con cái! Đối với tôi, triển vọng được sống tự do làm điều mình muốn là một điều sung sướng. Cuộc sống là xây dựng các mối quan hệ không phải là những chiếc máy tính để đau đáu chờ nó mang thức ăn tới.

Cuối cùng là nỗi sợ rằng các ông chủ kiểm soát các công nghệ tiên tiến này có thể biến phần còn lại của nhân loại thành nô lệ. Tôi nghĩ điều này là không thực tế vì nếu công nghệ tốt đến mức làm thay việc của chúng ta, thì việc biến con người thành nô lệ là nhằm mục đích gì? Robot sẽ có thể cung cấp mọi dịch vụ mà con người mong muốn, với chất lượng cao hơn, và không cần phải lo lắng về việc áp chế con người.

Hãy tưởng tượng chúng ta có thể biến gần như tất cả các loài động vật thành nô lệ. Khi công nghệ còn nguyên thủy, các loài thú bị ép buộc lao động, kéo cày và vận chuyển con người. Bây giờ, trừ khi bạn là một người thích cưỡi ngựa, chi phí mua một con ngựa để cưỡi vượt quá xa so với chi phí gọi taxi hoặc mua một chiếc ô tô, vì vậy con ngựa được giải phóng khỏi chế độ nô lệ của bạn.

Có thể có vẻ như là sỉ nhục khi nghĩ rằng lao động của bạn thấp hơn chất lượng của một robot đến nỗi không đáng để cưỡng bách bạn làm việc, nhưng có vẻ vẫn tốt hơn công việc mà hầu hết chúng ta đang làm hiện nay. Chúng ta nên học cách trân trọng sự tự do của mình, giống như những con vật chúng ta khinh thường. Phát triển của ChatGPT có thể là cách mạng giải phóng lớn nhất mà con người từngcó trong lịch sử.

(Nguồn: Omar Al-Ubaydli)

Xem thêm

Hoàng Dũng AI